Waar en wanneer het allemaal begon ... (en eindigde) !
Het startpunt van de Franse Republikeinse (Jacobijnse) kalender valt samen met de afschaffing van het koningschap, de invoering van vrijheid en gelijkheid en de uitroeping van de Franse Republiek (zaterdag 22 september 1792 = 1 Vendemiaire jaar I).
De republikeinse kalender werd vastgelegd bij dekreet van 5 oktober 1793 (14 vendémiaire jaar II) en stelde als begindatum 22 september 1792.
Boeken, publicaties allerhande en websites over dit onderwerp zijn er meer dan een mens in zijn hele leven gelezen krijgt. Het is bijgevolg niet de bedoeling om ook hier nogmaals aan geschiedschrijving te gaan doen, wel volgt een korte situatieschets die de (beginnende) genealoog moet toelaten om de akten van de burgerlijke stand uit die periode op een correcte manier te interpretteren.
De Franse overheersing in onze contreien mag dan wel ver achter ons liggen, o.m. de administratieve akten die destijds opgemaakt zijn achtervolgen ons tot op de dag van vandaag en zullen dat "tot in der eeuwigheid" blijven doen. Wie genealogie bedrijft kan zich dus maar beter goed informeren.
Het latere België werd officieel en eenzijdig aangehecht aan Frankrijk op 1 oktober 1795 (9 Vendemiaire IV), ogenblik waarop de Franse wetgeving ook in onze regio’s kracht van wet had. Waar voordien dopen, huwelijken en begravingen in parochieregisters werden genoteerd gebeurde dat door de scheiding tussen kerk en staat en de oprichting van de burgerlijke stand (20 september 1792 in Frankrijk) vanaf dan als geboorten, huwelijken en overlijdens d.m.v. "akten burgerlijke stand", documenten die destijds zeer dikwijls uitvoerig gedetailleerd waren (en bijgevolg voor genealogen belangrijke familiale info bevatten).
Gelijklopend hiermee gebeurde de invoering van de Franse Republikeinse kalender die "datum bepalend" was bij elk "burgerlijk gebruik" en tegelijk ook de afschaffing van de Gregoriaanse kalender, een specifiek project dat ook centraal stond in het revolutionaire streven om de tijdmeting van haar Christelijke wortels te ontdoen en alzo de invloed van de Kerk terug te dringen.
De afschaffing van de Republikeinse kalender en de teruginvoering van de Gregoriaanse kalender werd aan de Senaat voorgesteld op 2 september 1805 (15 fructidor jaar XIII), er door aangenomen op 9 september 1805 (22 fructidor jaar XIII) en van kracht verklaard met ingang van 1 januari 1806 (11 nivose jaar XIV) bij keizerlijk dekreet van 1 september 1805 (14 fructidor jaar XIII).
Het is wenselijk om in een familiegeschiedenis waar datums uit de republikeinse periode in voorkomen, steeds de beide noteringen naast mekaar te gebruiken:
vb. 24 november 1793 (4 frimaire jaar II).
De Republikeinse kalender "iets" gedetailleerder ...
Van deze kalender weten we intussen dat hij eigenlijk "moeilijk werkbaar" was en dat men wel "wat kunst en vliegwerk" heeft moeten doen om deze jaartelling te laten kloppen en hem te doen passen in de tijdspanne die onze aardbol nodig heeft om op haar elipsbaan één volledige omwenteling rond de zon af te leggen (= 1 jaar).
Eén jaar in de Republikeinse kalender bestaat uit 12 gelijke maanden van 30 dagen en er worden na deze 12 maanden 5 (of 6) dagen toegevoegd om geen dagen tekort te hebben (zie verder).
Een periode van 4 jaar kreeg de benaming "Franciade" (année sextile) of schrikkeljaar.
De maanden en dagen krijgen een specifieke naam, gebaseerd op de weersomstandigheden, vastgesteld bij dekreet van 24 november 1793 (4 frimaire jaar II).
Ieder seizoen bestaat uit 3 maanden:
De herfstmaanden (uitgang -aire)
Vendémiaire (vendange: september-oktober)
Brumaire (brume: oktober-november)
Frimaire (frimas: november-december)
De wintermaanden (uitgang -ôse)
Nivose (neige: december-januari)
Pluviose (pluie: januari-februari)
Ventose (vent: februari-maart)
De lentemaanden (uitgang -al)
Germinal (germes: maart-april)
Floréal (fleurs: april-mei)
Prairial (prairies: mei-juni)
De zomermaanden (uitgang -idor)
Messidor (moisson: juni-juli)
Thermidor (chaleur: juli-augustus)
Fructidor (fruits: augustus-september).
Elke maand wordt verdeeld in 3 gelijke delen, elk van 10 dagen "décades" genoemd.
Aanduiding van de dagen:
Primidi, Duodi, Tridi, Quartidi, Quintidi, Sextidi, Septidi, Octidi, Nonidi en Décadi.
Om het decimale maandstelsel te corrigeren (een jaar heeft immers geen 360, maar 365 of 366 dagen) werden 5 en in schrikkeljaren 6 aparte dagen ingevoerd vlak vóór het begin van het nieuwe jaar: de "Sans-Culottides", of "volksfeestdagen", later hernoemd als "jours complémentaires".
De dag was ingedeeld in 10 uur van 100 minuten, elke minuut telde 100 seconden.
En nu naar de praktijk (best op PC - niet op mobiele toestellen).
Wie akten burgerlijke stand gebruikt in zijn/haar genealogie uit de periode "22 september 1792 - 31 december 1805" (vanaf 1 oktober 1795 voor België) zal hoogstwaarschijnlijk met documenten te maken krijgen opgesteld in de Franse taal (ook voor wat nu Vlaanderen is) en met datumkenmerk zoals door de Republikeinse kalender voorgeschreven.
Dit impliceert dat we die datum zullen moeten omzetten naar wat hij "zou" geweest zijn volgens de Gregoriaanse kalender, dit om te passen in het geheel van onze genealogische data (niet alleen om datums aan te passen maar tevens om vb. berekeningen te maken zoals ouderdom e.a.) .
Er zijn genealogische software programma's waar dat automatisch kan. Je geeft aan dat je een Republikeinse datum ingeeft met vraag naar omzetting.
Indien die mogelijkheid niet bestaat (wat meestal zo is) dan moet je manueel gaan omzetten en dat kan op 3 manieren.
1. Een papieren of digitale (pdf) kalender.
Aangezien die Republikeinse kalender slechts een 14-tal jaren in gebruik is geweest (waarvan een 10-tal bij ons) kan hij als omzettingstafel naar Gregoriaanse datums op een goed leesbare wijze toch tamelijk compact afgedrukt worden.
Boeken met zulke kalenders zijn in de bibliotheek van meerdere afdelingen van FV beschikbaar (zeker ook bij ons - zie BIDOC). Digitaal tref je ze ook aan op sommige websites maar ten Uwen gerieve staat er één hier die je als pdf kan bekijken en desgewenst downloaden (en afprinten - 28 blz.-A4).
Voor wie met een klein scherm werkt (vb. laptop) kan het inderdaad handig zijn om die Republikeinse kalender af te drukken en naast de PC te leggen.
Ga naar de juiste combinatie "Republikeins jaar, maand en datum" en in de kolom met de Gregoriaanse gegevens staat de overeenkomstige datum.
De kalender werkt uiteraard ook in de omgekeerde richting wat soms nodig kan zijn. Stel dat gegevens van een persoon gekend zijn met een Gregoriaanse datum tussen "22 september 1792 - 31 december 1805", dan zal inderdaad de Republikeinse datum moeten opgezocht worden om de betreffende akte terug te vinden (bij FamilySearch vb.).
2. Een conversietabel op een website.
Er zijn redelijk veel digitale conversietabellen op het internet aanwezig in verschillende presentaties. Soms heb je één invulvakje waar je de Republkeinse datum ingeeft om de Gregoriaanse overeenkomstige datum geretourneerd te krijgen.
Andere websites hebben een iets uitgebreidere tabel, soms met conversiemogelijkheid in beide richtingen maar al bij al zijn het meestal summiere presentaties, eentje niet te na gelaten, die van Danny Casier.
Ons medelid Danny Casier heeft een zeer fraaie digitale conversietabel ontworpen en online geplaatst op zijn website.
Klik op "Republikeinse kalender" en op de volgende pagina onderaan op "Klik hier voor een demo" en de conversietabel verschijnt op Uw scherm. Het werkt supereenvoudig en doordacht. Er dient niets ingevuld te worden, enkel dienen jaar, maand en datum aangeklikt te worden aan één kant (vb. Republikeins) om de overeenkomstige datum te zien verschijnen aan de Gregoriaanse kant. Het werkt tevens perfect in de omgekeerde richting op identieke wijze. Veel handiger en simpelder gaat U nergens vinden.
3. Een software programma gebruiken.
Uiteindelijk is het ook mogelijk om een stuk sotware op de PC of laptop te installeren zodat papieren kalenders of inloggen op een website niet meer nodig zijn.
Het aanbod van zulke software is eerder gering al is er toch één tool die we U niet willen onthouden, nl. RamCal, weliswaar een ééntalig Franstalig product al zal dat wel geen struikelblok zijn.
De tool installeert zeer snel en levert na opstarten een klein venster op dat makkelijk versleept kan worden op het scherm. Op de bijgevoegde foto zijn alleen Gregoriaanse naar Republikeinse (en omgekeerd) conversiemogelijkheid ingesteld maar er is eveneens conversie voorzien naar de Juliaanse, de Musulmaanse en de Hebreeuwse kalenders, tevens alles in omgekeerde richting.
Bovendien zit er een eeuwigdurende kalender ingebouwd die de naam van de dag toont voor een bepaalde datum, handigheid die soms welgekomen is voor wie aan familiale geschiedschrijving doet.
RamCal is shareware wat impliceert dat de tool 30 dagen werkt en nadien dient bij elk nieuw gebruik de melding weggeklikt dat het om shareware gaat maar de tool blijft werken. Wie de maker zijn prijs gunt zal daarvoor 12 Euro dienen te betalen.
